De toekomst van onze welzijns- en gezondheidszorg wordt steeds vaker bepaald door technologische innovaties. Op zich is dat goed nieuws, want de uitdagingen die op ons afkomen zijn immens en innovatie kan ons helpen er adequaat en duurzaam op te antwoorden.
Het tempo waarmee nieuwe medische behandelingen zoals gentherapie of preventieve genetische screening, nieuwe materialen en hulpmiddelen zoals robotica en body sensoren,… op ons afkomen, is overweldigend. Ook op het gebied van informatiedeling worden grote stappen vooruit gezet. We stellen vast dat e-health, dat eerst focuste op gegevensdeling tussen zorgverleners onderling of tussen zorgverlener en patiënt, nu steeds meer toepassingen krijgt in het kader van leefstijlbegeleiding, al dan niet met preventief of therapeutisch doel. Intussen zijn de toepassingen van big data en artificiële intelligentie haast niet meer te overzien.
Ethische vraagstukken
Dit alles zal onze ervaring van zorg, welzijn en gezondheid ingrijpend veranderen. Op de duur wordt het moeilijk om verantwoorde en duurzame keuzes te maken, zowel voor het individu als voor de samenleving. Belangrijk uitgangspunt bij de beoordeling van technologische welzijns- en gezondheidsinnovaties blijft ons inziens nog steeds de mate waarin ze bijdragen aan de kwaliteit van leven of hoe ze zorgverleners en mantelzorgers ondersteunen om hun taken efficiënter uit te voeren.
Hoewel deze technologische innovaties dus grote mogelijkheden inhouden om gezondheids- en welzijnsproblemen adequaat aan te pakken, zowel via preventie als behandeling, confronteren zij ons ook met indringende ethische vragen. Is alles wat technisch mogelijk is, ook wenselijk? Hoe zit het met de autonomie en keuzevrijheid van een persoon met een zorgnood? Hoe betrekken we zijn omgeving? Wat zijn de risico’s qua veiligheid? Wat met privacy, rechtvaardige toegang tot gezondheidszorg, doel en grenzen van geneeskunde en zorg? Bovendien is de precieze maatschappelijke impact van een aantal technologische innovaties voor deze en volgende generaties nog deels onbekend en vaak ook moeilijk te voorspellen met de kennis die we vandaag hebben.
Het verheugt ons dan ook dat het ethisch kader her en der reeds in diverse lessenpakketten van toekomstige zorgverstrekkers werd opgenomen.
Ethisch kader
Stilaan groeit er een maatschappelijke consensus over het feit dat bij de implementatie en het gebruik van technologische innovaties best toch een aantal ethische voorwaarden worden gerespecteerd. Vanuit de wereld van de welzijns- en gezondheidszorg en vanuit de maatschappij klinkt steeds luider de vraag naar een ethisch kader waar technologische innovaties op een efficiënte wijze kunnen worden gescreend op relevantie en wenselijkheid voor het individu en de samenleving.
Recent publiceerde het Vlaams Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin een onderzoeksrapport van het Centrum voor Biomedische Ethiek en Recht van de KU Leuven. Dat rapport reflecteert over de ethische randvoorwaarden waaraan het ontwerp, de implementatie en het gebruik van technologische innovaties in zorg- en welzijn best zouden voldoen. Het kan op een praktische en efficiënte wijze worden gebruikt in de wereld van de welzijns- en gezondheidszorg, in de technologische sector, in de ondernemerswereld en in het zorg- en innovatiebeleid.
Het kader is praktisch toepasbaar voor iedereen, ongeacht in welke fase van de innovatiecyclus men zich bevindt. Onderzoekers hebben namelijk andere ethische reflecties dan zorgactoren, ondernemers, eindgebruikers of beleidsmensen. Hierbij is het belangrijk te benadrukken dat het reflectiekader geen pasklare antwoorden biedt maar vooral de gebruikers wil prikkelen om geen pertinente aspecten te vergeten bij het inschatten van de ethische aspecten van de beoogde zorginnovatie.
Lessenpakketten
We zullen zeer tevreden zijn wanneer het doorlopen van dit ethisch reflectiekader vanzelfsprekend wordt bij het creëren en implementeren van zorg- en welzijnsinnovatie, ongeacht in welke fase van de innovatiecyclus men zich bevindt, en niet alleen in Vlaanderen, maar ook in de rest van de wereld.
Het verheugt ons dan ook dat het ethisch kader her en der reeds in diverse lessenpakketten van toekomstige zorgverstrekkers werd opgenomen. We pleiten ervoor dat dit zou gebeuren bij alle stakeholders, zowel in de opleiding als bij de navorming.