Vroegtijdig opsporen van kanker lijkt de evidentie zelf. Toch volgen niet alle kankergezwellen gedwee deze logica. Dirk Avonts, hoofdredacteur van Huisarts Nu, wikt en weegt het nut van (vroegtijdige) kankerscreening bij prostaatkanker.
In een eerste fase groeit een kwaadaardige tumor lokaal om pas in een latere fase via uitzaaiingen over te gaan tot het koloniseren van het hele lichaam, met uiteindelijk de dood tot gevolg. Een kankergezwel weghalen in het lokale stadium verkleint de kans op uitzaaiingen en vergroot de kansen op overleving. Dat staat als een wetenschappelijke paal boven water.
Maar dat is niet altijd zo. Prostaatkanker kan zich manifesteren als een snel groeiende en fatale kanker; maar evengoed kunnen kankercellen in het prostaatweefsel zo traag groeien dat ze weinig of geen symptomen geven en nooit een gevaar betekenen voor de persoon in kwestie. Hoe langer een man leeft, hoe groter de kans dat er traag groeiende kankercellen in de prostaat te vinden zijn. De meeste mannen sterven ‘met’ hun prostaatkanker, maar niet ‘aan’ hun prostaatkanker.
Watchful waiting
Een intensieve opsporing van kankercellen in de prostaat brengt zowel de snel groeiende kankers als de (onschuldige) traag groeiende aan het licht. Maar er bestaat momenteel geen betrouwbare test om het onderscheid tussen beide te maken.
De meeste mannen sterven ‘met’ hun prostaatkanker, maar niet ‘aan’ hun prostaatkanker.
Vanuit de strijdvaardige ingesteldheid van de medische wereld, komen alle ontdekte prostaatkankers in aanmerking voor ‘behandeling’: het verwijderen van de prostaat. Oef, dan zijn die kankercellen het lichaam uit, maar kan de man in kwestie levenslang kampen met incontinentie voor urine en potentieproblemen.
Een traag groeiende kanker rustig laten gedijen tot de symptomen erger zijn dan de mogelijke nevenwerkingen van een behandeling, is een behandeloptie voor prostaatkanker die elk jaar duidelijker naar voor komt: watchful waiting. Het gaat om het nauwkeurig observeren van de evolutie van de prostaatkanker, onder andere door het regelmatig opvolgen van een prostaatkankermerker in het bloed (PSA, of prostaat specifiek antigen). Blijft de kanker stabiel of is de evolutie traag, dan wachten artsen af zonder in te grijpen. Goed voor de levenskwaliteit van de patiënt en goed voor de gezondheidszorg.
Het op grote schaal actief zoeken naar prostaatkanker creëert eigenlijk een artificieel probleem. Want zonder opvolging zouden de meeste mannen even lang en gelukkig leven, maar in de gelukzalige onwetendheid van een stille kanker in hun prostaat.
De casus van prostaatkanker geeft duidelijk aan dat intensief screenen naar kanker niet altijd nuttig is.
Complexe realiteit
De casus van prostaatkanker geeft duidelijk aan dat intensief screenen naar kanker niet altijd nuttig is. Mogelijks is dat ook voor andere kankers het geval. De klassieke kennis over de ontstaanswijze van kanker (eens 1 kankercel zich vormt, gaat het linea recta naar lokale groei en uitzaaiingen) komt op de helling te staan.
Meer waarschijnlijk is de realiteit heel wat complexer: kankercellen ontstaan, groeien, sterven terug af, blijven jarenlang in de schaduw leven, of overschrijden een grens en groeien door. Kankers vroegtijdig opsporen en behandelen die over deze ‘grens’ groeien, is een zinvolle invalshoek. Maar opsporen van ‘onschuldige’ kankers in een vroeg (en omkeerbaar stadium) doet meer kwaad dan goed. De mazen van het net van de kankerscreening moeten de juiste maten hebben.