Immuuntherapie vindt steeds meer doorgang in de behandeling van heel wat ziekten die tot voor kort als ongeneeslijk bestempeld werden. “Dat opent perspectieven voor doorgedreven onderzoek binnen andere therapeutische domeinen”, zegt Dirk Avonts, van Domus Medica.
Het moduleren van het immuunsysteem en het richten van onze krachtige afweer beleeft hoogtij. Er is de steeds breder gebruikte immuuntherapie bij kanker, waarbij zelfs uitgezaaide cellen feilloos in het vizier komen van de ‘killer’-cellen van ons immuunsysteem.
En er is de verbluffende snelheid van de realisatie van een zeer doeltreffend coronavaccin – een pluim op de hoed van internationale samenwerking. Laten we misschien op dat elan verdergaan en dromen van immuuntherapie voor niet zo voor de hand liggende chronische aandoeningen, bijvoorbeeld bij patiënten met een verslavingsproblematiek. Zouden zij geholpen kunnen worden door immuuntherapie of een vaccinatie?
Het lijkt te bizar om deze mogelijkheid maar te opperen, maar zo werkt vooruitgang nu eenmaal. Na het inslaan van honderden doodlopende steegjes, zal het volgende misschien wel doorgang geven tot een doorbraak. En op voorhand weet je niet welke afslag succesvol zal zijn en welke niet. Trial en error.”
Cocaïnevaccin
Maar net dat genstertje hoop motiveert fundamentele wetenschappers om te sleutelen aan een vaccin om patiënten met een verslaving een beter leven te geven. Het principe is de eenvoud zelve: wanneer antistoffen een drug die het lichaam binnenkomt meteen herkennen en neutraliseren, zal deze drug het doelorgaan (de hersenen) niet bereiken.
Wetenschappers buigen zich over de vraag of mensen met een verslaving geholpen kunnen worden door immuuntherapie of vaccinatie.
En dat scheelt meteen een slok op de borrel bij zwaar verslaafde opiaatgebruikers die anders een overdosis riskeren. Voor personen die afgekickt zijn van bijvoorbeeld coke, zal een cocaïnevaccinatie ervoor zorgen dat een lijntje snuiven geen enkel effect heeft omdat de drug wordt verpoederd vooraleer de chemische stof de hersenen bereikt. Waarom zou je dan veel geld uitgeven aan iets dat enkel de neus prikkelt…
Een doodlopende straat?
Maar deze klinische vooruitzichten zijn nog verre dromen. Wetenschappers lopen al enkele decennia in het vaccinsteegje rond, maar weten nog niet of het doodloopt of doorloopt. Het principe is eenvoudig, maar de uitvoering complex.
Om te beginnen bestaan de chemische stoffen, die bekend staan als ‘drugs’, uit erg kleine moleculen. Ze inspuiten in het lichaam prikkelt de hersenen, maar zal geen enkele reactie uitlokken van het immuunsysteem. Dus wordt aan die ‘kleine’ drugmolecule een grotere molecule aangebouwd die wel zichtbaar is voor het immuunsysteem. Meestal een eiwit, maar het kan ook een nanodeeltje zijn. Dat knutselwerk met moleculen is een delicate operatie. Komt het aanhangsel te zitten op een plaats op de drugmolecule die essentieel is om de juiste antistofvorming uit te lokken, dan komen er wel antistoffen in omloop, maar zonder effect op de drug, want gericht tegen het foutieve ‘target’. Lukt een koppelvorming – en in het laboratorium is dat al gelukt – dan moet het complex nog in staat zijn om een voldoende grote hoeveelheid antistoffen uit te lokken.
Het onderzoek met muizen en ratten laat zien dat het principe van het wegvangen van drugs uit de circulatie lijkt te lukken.
Want het is pas de overdaad aan antistoffen in het bloed die ervoor kan zorgen dat alle drugs meteen uit de circulatie worden gevangen, zodat geen enkel stofje de hersenen bereikt. Om langdurig hoge concentraties van drugantistoffen te handhaven, zijn vermoedelijk bijna maandelijkse vaccinaties noodzakelijk.
Hoop doet leven
Het onderzoek met muizen en ratten laat zien dat het principe van het wegvangen van drugs uit de circulatie lijkt te lukken. En men heeft zelfs al bij muismodellen vastgesteld dat de drugvaccinatie verslavingsgedrag (zichzelf de drug toedienen) kan verminderen.
Immuuntherapie voor personen met een verslaving lijkt een doorgaande weg te zijn. Geen autostrade met kant-en-klare technieken zoals bij het coronavaccin, maar een piste die ooit kan uitmonden in een bijkomende strategie om mensen met een verslaving een kwaliteitsvol leven te geven.